Chỉ trong vòng chưa đầy một thập kỷ, điện mặt trời tại Việt Nam đã trở thành hiện tượng trong khu vực Đông Nam Á. Từ mức công suất gần như bằng 0 năm 2017, đến cuối năm 2023 tổng công suất điện mặt trời đã đạt hơn 16.500 MWp, đưa Việt Nam đứng trong nhóm quốc gia có tốc độ phát triển nhanh nhất thế giới.

Sự bùng nổ này phần lớn nhờ chính sách giá ưu đãi (FIT) giai đoạn 2017–2020. Tuy nhiên, sau khi FIT hết hiệu lực, thị trường rơi vào giai đoạn chững lại. Hàng nghìn dự án điện mặt trời quy mô lớn đối mặt với tình trạng quá tải lưới, trong khi nhiều nhà đầu tư trông chờ cơ chế mới từ Chính phủ.

Vậy trong 5 năm tới, từ 2025 đến 2030, diện mạo điện mặt trời tại Việt Nam sẽ như thế nào?

Thực trạng hiện nay và xu hướng chuyển dịch

Theo Quy hoạch Điện VIII (PDP8) được phê duyệt năm 2023, Việt Nam đặt mục tiêu nâng tổng công suất nguồn điện lên 150 GW vào năm 2030, trong đó khoảng 30% đến từ năng lượng tái tạo. Điện mặt trời chiếm vai trò chủ lực, dự kiến đạt 25–30 GW, tăng gần gấp đôi so với hiện tại.

Tuy nhiên, khác với giai đoạn bùng nổ trước đây, xu hướng hiện nay chuyển dịch rõ rệt:

• Điện mặt trời áp mái (rooftop solar): phát triển mạnh ở hộ gia đình, doanh nghiệp sản xuất và khu công nghiệp.
• Hệ thống lưu trữ năng lượng (ESS): được chú trọng để giải quyết vấn đề mất cân bằng giữa phát điện và nhu cầu tiêu thụ.
• Các dự án hybrid: kết hợp điện mặt trời với điện gió, thủy điện để tận dụng hạ tầng và cân bằng phụ tải.

Nói cách khác, thị trường điện mặt trời tại Việt Nam đang đi từ “tăng trưởng nóng” sang “tăng trưởng bền vững”.

Dự báo phát triển 2025–2030

Theo báo cáo từ nhiều tổ chức quốc tế, trong giai đoạn 2025–2030, công suất điện mặt trời sẽ tăng trung bình 6%/năm. Đến năm 2030, tổng công suất dự kiến đạt khoảng 25,1 GW.

Một số xu hướng nổi bật trong 5 năm tới:

1. Điện mặt trời áp mái trở thành xu hướng chính: mục tiêu Chính phủ đặt ra là 50% hộ gia đình và văn phòng có lắp đặt rooftop solar trước năm 2030.
2. Công nghệ mới nâng hiệu suất: pin TopCon, HJT, Perovskite có thể đạt hiệu suất 25–30%, giảm chi phí điện sản xuất (LCOE).
3. Tích hợp với xe điện (EV + V2G): pin xe điện không chỉ là phương tiện giao thông mà còn trở thành nguồn lưu trữ di động.
4. Ứng dụng hệ thống inverter hybrid thông minh: cho phép tối ưu cả hòa lưới lẫn lưu trữ, phù hợp mô hình “tự sản – tự tiêu”.

Như vậy, điện mặt trời tại Việt Nam sẽ không chỉ dừng ở các trang trại quy mô lớn mà dần “phủ sóng” đến từng mái nhà, từng nhà xưởng.

Cơ hội mở ra cho Việt Nam

Điện mặt trời không chỉ là năng lượng sạch mà còn mang ý nghĩa chiến lược:

• Đáp ứng cam kết Net Zero 2050: điện mặt trời giúp Việt Nam giảm phát thải hàng chục triệu tấn CO₂ mỗi năm.
• Cơ hội cho doanh nghiệp xuất khẩu: nhiều thị trường lớn (EU, Mỹ) yêu cầu minh chứng sử dụng năng lượng tái tạo trong chuỗi cung ứng. Rooftop solar tại các nhà máy dệt may, điện tử sẽ là “tấm hộ chiếu xanh” cho hàng Việt.
• Thu hút đầu tư nước ngoài: các quỹ năng lượng sạch, tổ chức tài chính quốc tế đang tìm kiếm dự án điện mặt trời tại Việt Nam.
• Động lực phát triển kinh tế địa phương: nhiều tỉnh thành như Bình Dương, Đồng Nai, Ninh Thuận, Bình Thuận coi điện mặt trời là ngành kinh tế mũi nhọn.

Với những lợi thế đó, điện mặt trời tại Việt Nam được đánh giá sẽ tiếp tục là “điểm sáng” trong bản đồ năng lượng tái tạo khu vực.

Thách thức cần giải quyết

Song song với cơ hội, vẫn còn không ít thách thức:

• Quá tải lưới truyền tải: nhiều dự án tại Ninh Thuận, Bình Thuận bị cắt giảm công suất 10–15%.
• Thiếu cơ chế giá mới: sau khi FIT kết thúc, việc mua điện mặt trời với giá nào vẫn còn nhiều tranh luận.
• Chi phí pin lưu trữ còn cao: dù giá pin Lithium đã giảm 80% trong một thập kỷ, nhưng vẫn là gánh nặng cho hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ.
• Tiêu chuẩn kỹ thuật và PCCC: cần khung pháp lý chặt chẽ hơn để đảm bảo an toàn.
• Nguồn vốn khổng lồ: Chính phủ ước tính cần hơn 130 tỷ USD để phát triển hạ tầng năng lượng đến 2030.

Nếu không sớm giải quyết, những điểm nghẽn này có thể cản trở tốc độ tăng trưởng của điện mặt trời tại Việt Nam.

Góc nhìn chuyên gia và bài học thực tế

Các chuyên gia năng lượng nhận định: 5 năm tới, tăng trưởng của điện mặt trời tại Việt Nam sẽ chủ yếu đến từ rooftop solar và ESS. Đây là mô hình phân tán, giảm áp lực cho lưới điện quốc gia.

Nhiều doanh nghiệp đã tiên phong:

• Samsung Việt Nam đã lắp đặt rooftop solar cho nhà máy, sản lượng đủ cung cấp cho hàng nghìn nhân viên.
• Vinamilk triển khai rooftop solar tại nhiều trang trại bò sữa, tiết kiệm hàng chục tỷ đồng chi phí điện mỗi năm.
• Tại Bình Dương, hàng trăm nhà xưởng trong khu công nghiệp VSIP đã lắp đặt rooftop solar để đáp ứng yêu cầu ESG từ đối tác quốc tế.

Các mô hình này chứng minh rằng, khi kết hợp với pin lưu trữ và quản lý thông minh, điện mặt trời không chỉ “xanh” mà còn “kinh tế”.

Kết luận: Toàn cảnh điện mặt trời tại Việt Nam 5 năm tới

Có thể khẳng định, điện mặt trời tại Việt Nam trong giai đoạn 2025–2030 sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, nhưng theo hướng bền vững và phân tán hơn trước.

• Điện mặt trời áp mái và hệ thống lưu trữ sẽ là “chìa khóa vàng”.
• Công nghệ mới giúp giảm chi phí và nâng hiệu suất.
• Chính sách cần kịp thời tháo gỡ điểm nghẽn về lưới điện và giá mua điện.

Đối với hộ gia đình và doanh nghiệp, đầu tư điện mặt trời là khoản đầu tư dài hạn, không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn nâng cao giá trị thương hiệu. Đặc biệt, việc chọn đối tác EPC uy tín như Metasolar sẽ giúp tối ưu hiệu suất, đảm bảo an toàn và đồng hành lâu dài trong hành trình xanh hóa năng lượng.