Trên những cánh đồng khô hạn của Ninh Thuận hay Bình Thuận, nơi trước đây chỉ có gió và nắng cháy da, nay hàng triệu tấm pin trải dài, xếp thành hàng lấp lánh dưới ánh mặt trời. Những hình ảnh ấy đã trở thành biểu tượng mới cho sự chuyển mình của năng lượng Việt Nam. Nhà máy điện mặt trời không còn là khái niệm xa lạ, mà đang dần hiện diện khắp các vùng đất giàu nắng, góp phần đưa đất nước lên bản đồ năng lượng tái tạo toàn cầu.

Cú hích từ chính sách FIT

Hành trình phát triển của nhà máy điện mặt trời tại Việt Nam gắn liền với chính sách giá FIT – cơ chế mua điện ưu đãi được ban hành năm 2017. Đây chính là “cú hích” đưa hàng loạt dự án tỷ đô ra đời trong thời gian ngắn.

Những cái tên như Trung Nam Solar Park (450 MW, Ninh Thuận), Dầu Tiếng Solar (420 MW, Tây Ninh) hay cụm BIM Solar (330 MW, Ninh Thuận) nhanh chóng đi vào danh sách những dự án lớn nhất Đông Nam Á. Chỉ trong vòng ba năm, tổng công suất điện mặt trời đã tăng từ vài trăm MW lên hơn 16.500 MW, một bước nhảy vọt mà ít quốc gia nào làm được.

Nhưng sự bùng nổ ấy cũng mang theo hệ quả. Khi hàng loạt nhà máy điện mặt trời cùng đi vào vận hành, lưới truyền tải không kịp mở rộng, khiến nhiều dự án phải chấp nhận cắt giảm công suất. Từ “niềm vui” nhanh chóng chuyển sang “nỗi lo” cho cả nhà đầu tư lẫn cơ quan quản lý.

Việt Nam trên bản đồ năng lượng tái tạo

Dù còn bất cập, không thể phủ nhận rằng các nhà máy điện mặt trời đã đưa Việt Nam trở thành “điểm sáng” của khu vực. Với 16,5 GW công suất, chúng ta đứng đầu ASEAN và nằm trong nhóm 10 quốc gia phát triển nhanh nhất thế giới về điện mặt trời.

Ngoài các dự án mặt đất truyền thống, Việt Nam còn tiên phong với mô hình điện mặt trời nổi. Nhà máy Đa Mi ở Bình Thuận – dự án nổi đầu tiên và lớn nhất nước ta – sử dụng gần 150.000 tấm pin đặt trên hồ thủy điện, sản xuất khoảng 70 triệu kWh mỗi năm. Đây là hướng đi cho thấy sự sáng tạo trong việc tận dụng mặt nước, vừa tiết kiệm đất, vừa giảm bốc hơi.

Tuy nhiên, nghịch lý vẫn tồn tại: có lúc điện sản xuất dư thừa nhưng không thể truyền tải hết. Chính vì vậy, Chính phủ đã điều chỉnh chiến lược bằng Quy hoạch Điện VIII (PDP8), nhấn mạnh phát triển đồng bộ lưới điện và khuyến khích mô hình rooftop solar phân tán.

Tương lai: từ tập trung sang phân tán

Trong 5–10 năm tới, nhà máy điện mặt trời vẫn giữ vai trò trụ cột, nhưng không còn là “độc diễn”. PDP8 đặt mục tiêu nâng tổng công suất lên 25–30 GW vào năm 2030, chiếm khoảng 16% nguồn điện quốc gia.

Xu hướng chính sẽ là sự kết hợp:

• Các nhà máy điện mặt trời quy mô lớn ở miền Trung và Nam Bộ.
• Rooftop solar tại hộ gia đình và khu công nghiệp – giảm áp lực cho lưới.
• Hệ thống lưu trữ (ESS): pin Lithium ngày càng rẻ, cho phép tích điện ban ngày, dùng ban đêm.
• Điện mặt trời nổi trên hồ chứa thủy điện – tiềm năng hàng chục nghìn MW chưa được khai thác.

Tương lai, điện mặt trời tại Việt Nam sẽ đi theo mô hình lai (hybrid): tập trung – phân tán, mặt đất – nổi, hòa lưới – lưu trữ. Và khi công nghệ AI, IoT được áp dụng, từng tấm pin sẽ trở thành một “cảm biến” thông minh trong hệ thống điện quốc gia.

Thách thức và cơ hội song hành

Không ít khó khăn đang đặt ra cho các nhà máy điện mặt trời. Ngoài vấn đề quá tải lưới, chi phí pin lưu trữ vẫn còn cao, và câu chuyện rác thải tấm pin sau 20–25 năm cần lời giải tái chế bền vững. Thêm vào đó, sự thiếu ổn định trong chính sách – từ giá FIT đến cơ chế mua điện mới – khiến nhiều nhà đầu tư e dè.

Nhưng cơ hội cũng lớn chưa từng có. Doanh nghiệp xuất khẩu sang châu Âu, Mỹ bắt buộc phải chứng minh sử dụng năng lượng tái tạo trong chuỗi cung ứng. Các nhà máy, khu công nghiệp lắp rooftop solar hay ký hợp đồng mua điện từ nhà máy điện mặt trời sẽ có lợi thế cạnh tranh rõ rệt. Bên cạnh đó, cam kết Net Zero 2050 của Việt Nam khiến điện mặt trời trở thành ưu tiên hàng đầu trong chiến lược quốc gia.

Vai trò của doanh nghiệp EPC trong chặng đường mới

Để biến tiềm năng thành hiện thực, cần sự tham gia của các đơn vị triển khai uy tín. Những doanh nghiệp EPC như Metasolar đang đóng vai trò “cầu nối” giữa công nghệ và thực tiễn. Không chỉ xây dựng các nhà máy điện mặt trời quy mô lớn, Metasolar còn phát triển giải pháp trọn gói cho rooftop solar và hệ thống lưu trữ, đảm bảo vận hành an toàn, hiệu quả và bền vững.

Những cánh đồng nắng mở ra tương lai xanh

Nhìn lại chặng đường 5 năm qua, có thể thấy nhà máy điện mặt trời đã thay đổi diện mạo năng lượng Việt Nam. Từ những vùng đất khô cằn, nay đã mọc lên các “cánh đồng điện” cung cấp hàng tỷ kWh sạch cho quốc gia. Dù còn nhiều thách thức, nhưng tương lai rõ ràng đang rộng mở.

Trong 5–10 năm tới, cùng với rooftop solar, ESS và công nghệ tái chế, các nhà máy điện mặt trời sẽ là mảnh ghép quan trọng đưa Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu Net Zero 2050. Và trên hành trình đó, vai trò của những đơn vị đồng hành như Metasolar sẽ ngày càng được khẳng định.